Эльтиген қаһарманы

Атырауда Кеңес Одағының Батыры Қайырғали СМАҒҰЛОВ тұрған үйдің қабырғасына мемориалдық тақта орнатылды.

Ашылу рәсімі Жеңістің 80 жылдығы қарсаңында өтті. Сол күні Хакимов өткеліндегі шағын аулаға халық көп жиналды—батырды еске алуға қала тұрғындары, әскери қызметкерлер, зиялы қауым және әкімдік өкілдері келді. Бір минут үнсіздік пен ресми баяндамалардан кейін жиналғандар қаһарман жауынгер туралы естеліктерімен бөлісті.

«Қайырғали Смағұлов адал әрі дана адам еді, ал оның майдангер достары – Отанға шын берілген патриоттар болатын. Өкінішке орай, олардың буыны бұл дүниеден өтіп кетті. Біз отбасымызбен өте жақын араласатынбыз, ал 1993 жылы ол өмірден озғанда, мен алғаш рет әкемнің көз жасын көрдім», – дейді атыраулық тұрғын Серік МЕДЕТОВ.

Бұл адамдар ерекше төзімді жандар еді. Олар өз мәртебесіне қарамастан, қарапайым қала тұрғындары сияқты өмір сүрді. Қайырғали Смағұлов  тіпті қарапайым кезекте де ешқашан ардагер, соғыс мүгедегі немесе Кеңес Одағының Батыры ретінде берілген артықшылықтарды пайдаланбаған.

«Ал оған сол уақыттың беделді көлігі – «Волганы» алу үшін әкімшілікке барып, жай ғана өтініш жазуды ұсынғанда, әкем бас тартып, автобуспен жүруді жалғастыра берді, – деп еске алады батырдың ұлы Ұзақ СМАҒҰЛОВ. - Бір күні үйімізге Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев келді. Бұл менің бастамаммен күтпеген жерден болған жағдай еді, сол сәтте әкем үйде жоқ болатын. Мен Қонаевтан кешірім сұрадым, ал ол иығыма қолын қойып: «Балам, сенің әкең ұлы адам. Өз тегіңе лайық бол», – деді. Бұл менің ең қымбат естеліктерімнің бірі, мен мұны сирек бөлісемін.

Мен әкемді еске алуға қаншама адамның келгенін көріп отырмын, бұл менің өмірімдегі ең жарқын оқиғалардың біріне айналды. Адам есімі ұмытылмайынша, ол тірі деп бекер айтпайды ғой».

Қайырғали Смағұлов 1919 жылы Гурьев облысында дүниеге келген. 10 жасында жетім қалып, Орал қаласындағы балалар үйінде тәрбиеленді. Соғысқа дейін Гурьев балық консерві комбинатында жұмыс істеді, біраз уақыт милицияда қызмет етіп, 1939 жылы Қызыл Армия қатарына шақырылды.

Қайырғали Смағұлов алғаш рет Ростов маңында ұрысқа кірісті. Осы шайқаста көрсеткен ерлігі үшін ол «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен марапатталып, сержант атағына көтерілді.

Қайырғали Смағұловтың ең басты ерлігі 1943 жылдың күзінде Керчь-Эльтиген десанттық операциясы кезінде жасалды. Бұл Ұлы Отан соғысындағы ең ауқымды теңіз десанттық операцияларының бірі саналады. Біздің жерлесіміз қызмет еткен дивизияға Керчь бұғазын кесіп өтіп, Қырым жағалауына десант түсіру және негізгі күштер жеткенше плацдармды ұстап тұру тапсырылды. Десант алғаш басып алған биіктік Эльтиген елді мекені маңында орналасқан еді.

«Әлі күнге дейін Керчь бұғазын бірге кесіп өткен жауынгер жолдастарым есімде: өзбек Абдуллаев, орыс Мельников, украин Поправко. Қолымызға қару мен гранат ұстап, катерге көтерілдік, ал оң және сол жақтан басқа топтар да өзге катерлерге отырды. Бұғаздың жартысына дейін түн қараңғылығымен жасырынған күйде аман жеттік. Бірақ орта тұстан бастап жау басып алған жағалауға дейін бізге миналар мен снарядтардың нөсері жауды. Оқтар зуылдап, айнала қарулы атысқа толды. Жауынгерлерге алға жылжу қиынға соқты, тек біздің ғана катеріміз жау басып алған жағалауға жете алды», – деп әңгімелеген еді Қайырғали Смағұлов жылдар өткен соң.

Алғашқы күні-ақ аз ғана жауынгер 16 сағатқа созылған шайқасқа төтеп беріп, 14 шабуылды тойтарып, ақыры көмек келгенше ұрыс даласында қалды. Осы уақытта Қайырғали Смағұлов жеке өзі үш жау танкін жойып, қаруластарымен бірге 90 фашисті тұтқынға алып, тылдан 25 «тіл» жеткізді. Осы ерлігі үшін 34 жауынгер мен офицерге, соның ішінде Қайырғали Смағұловқа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Жалпы алғанда, Керченск плацдармында кеңес десантшылары жау күштерінен бірнеше есе басым болған әскерге қарсы 44 күн бойы ұрыс жүргізген еді.

Лев ГУЗИКОВ

Суреттерді түсірген Ерлан Алтыбаев